Dziś, 10. października obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Tego dnia, wbrew nazwie, wiele mówi się o chorobach psychicznych. Alarmuje się o stanie polskiej psychiatrii, o rosnącej liczbie chorych na depresję, pokazuje się kampanie społeczne uświadamiające o tym, że zdrowie psychiczne bywa kruche jeśli o nie nie zadbamy… Patrząc na to wszystko może Ci przejść przez myśl wątpliwość “a może ja jestem chora psychicznie, jakaś zaburzona?”. Zastanawiasz się czasem czy da się i jak sprawdzić czy jest się osobą chorą psychicznie? Oczywiście bez wizyty u psychiatry, bo kolejki długie 😉 Ten kawałek, o którym najgłośniej słychać to tzw. negatywne ujęcie zdrowia psychicznego, czyli występowanie zaburzeń i chorób.
Dziś porozmawiamy o drugim krańcu, czyli dosłownie o ZDROWIU psychicznym. Generalnie wystarczyłoby powiedzieć “o zdrowiu”, bo w praktyce ciężko oddzielić grubą kreską zdrowie ciała od zdrowia psychiki. Niestety tak to się już u nas w medycynie zadziało, że oba aspekty się oddziela. Jest zdrowie i zdrowie psychiczne. Są szpitale i szpitale psychiatryczne (czyt. psychiatryki). Są lekarze i ci “inni” lekarze, czyli psychiatrzy oraz psycholodzy i psychoterapeuci.
Generalnie warto być zdrowym, a już w szczególności zdrowym psychicznie, by nie musieć korzystać z usług TYCH szpitali czy TAMTYCH lekarzy, ani nie doświadczać wykluczenia społecznego przez TAKĄ chorobę. Ale co to właściwie znaczy zdrowie psychiczne?
Czy wystarczy nie mieć objawów zaburzeń, żeby być zdrowym?
Brak objawów uznawanych w klasyfikacjach diagnostycznych (europejskiej ICD-10, amerykańskiej DSM-5) za oznaki zaburzeń i chorób to tylko jeden aspekt. Zaburzeń psychicznych, zaburzeń rozwoju, zaburzeń osobowości i chorób psychicznych jest bardzo dużo. Tym obszarem zajmuje się szczególnie medycyna – głównie psychiatria ale i neurologia. Żeby dostać diagnozę trzeba spełnić określoną liczbę kryteriów. Jeśli nie wszystkie są spełnione dostajemy diagnozę niepełną, nieokreśloną, wysyłani jesteśmy na obserwację lub na konsultację psychologiczną. Jeśli nie masz wszystkich objawów zaburzeń zdrowia psychicznego, albo nie masz ich w ogóle nie znaczy, że cieszysz się pełnym zdrowiem psychicznym.
Dobre samopoczucie psychiczne (dobrostan) to element zdrowia
Drugim bardzo ważnym czynnikiem określającym zdrowie jest dobrostan psychiczny. Jest to:
- adekwatna samoocena i poczucie wartości,
- samoakceptacja,
- rozwój osobowości (poszukiwanie odpowiedzi na pytanie kim i jaki jestem) oraz potencjału
- posiadanie celu i sensu życia, zaangażowanie w nie
- poczucie skuteczności w podejmowanych zadaniach i kontroli nad własnym życiem
- poczucie szczęścia i zadowolenia z dotychczasowego życia,
- równowaga w doświadczaniu emocji pozytywnych i negatywnych w dłuższej perspektywie czasu,
- autonomia,
- inteligencja emocjonalna. Jest to rozumienie emocji, rozpoznawanie i akceptowanie ich u siebie i innych. A także wyrażanie w adekwatny sposób i pozwalanie na ich wyrażanie również innym.
- pozytywne relacje z innymi, realizowana potrzeba bliskości,
- akceptacja społeczna i integracja ze środowiskiem życia,
- wkład w społeczeństwo (robię coś dla pojedynczych innych ludzi i ludzi jako ogółu)
- poddawanie się przemianom społecznym, kulturowym.
Jestem nieszczęśliwa, czyli niezdrowa. Dlaczego?
Powyższy schemat obrazowo pokazuje jak rozumiemy zdrowie psychiczne. Aby mówić o pełnym zdrowiu trzeba mieć względnie wysoki dobrostan psychiczny oraz brak objawów zaburzeń psychicznych. Kompletne zaburzenie zdrowia psychicznego jest wtedy kiedy mamy objawy i nie mamy zasobów w postaci dobrostanu psychicznego.
Ale są też pośrednie formy:
Można mieć objawy zaburzeń a mimo wszystko względnie wysoki dobrostan psychiczny, świadomość swoich zasobów, np. osoba leczy się, utrzymuje kontakt z innymi, spełnia się w pracy, umie funkcjonować z objawami jakie nadal się utrzymują.
Może też być tak, że ktoś nie ma objawów, nie możemy postawić mu żadnej diagnozy a mimo to czuje się w swoim życiu nieszczęśliwy, niespełniony, odizolowany od innych, niezadowolony z siebie, zamknięty, nie wie co ze sobą dalej robić, czego chce, nie rozumie innych ludzi, wchodzi z nimi w konflikty itd.
Jak rozpoznać czy ktoś jest zdrowy psychicznie?
Zdrowie psychiczne u innych osób możemy poznać po:
- skłonności do podejmowania działań,
- dobrym radzeniu sobie ze stresem i wyzwaniami życia,
- umiejętności zarządzania emocjami (adekwatne ich wyrażanie),
- zdolności we wchodzeniu w relacje (partnerskie, koleżeńskie, zawodowe),
- troszczeniu się o innych i dobro ogólne.
Czemu zdrowie psychiczne jest ważne?
Według WHO „Zdrowie i dobrostan psychiczny mają zasadnicze znaczenie dla jakości życia i produktywności jednostek, rodzin, wspólnot oraz narodów, umożliwiając ludziom doświadczać życia jako sensownego, pozwalając im być twórczymi i aktywnymi obywatelami.”
Zdrowie psychiczne nie jest tylko naszą osobistą sprawą, którą można trzymać pod pierzyną. Oddziałuje ono na wiele obszarów życia. Między innymi na samopoczucie, efektywność działań, relacje z innymi, seksualność, duchowość, praca zawodowa, hobby. Dotyczy nie tylko poszczególnej osoby, ale wpływa także na funkcjonowanie większych społeczności. Chora jednostka wiąże się z chorym środowiskiem i razem podtrzymują ten stan. Jeśli w systemie występuje jednostka z zaburzeniem psychicznym, może to zaburzać działanie całego systemu. Nie jest to wina tej osoby, ale tak oddziałuje mechanizm zaburzenia. To tak jak jeden rozregulowany element w jakimś narzędziu, który sprawia, że cały przyrząd nie spełnia tak dobrze swojej funkcji jak przedtem. Podobnie z człowiekiem. Na co dzień żyje w systemach – rodzinie, pracy, wśród przyjaciół itd. Jeśli on ma trudność ze swoimi obowiązkami, wpływa to na zadania całej grupy. Zadania całego systemu (np. praca zawodowa, wychowanie dzieci, prowadzenie domu, firmy) są wykonane dużo gorzej.
Jak się diagnozuje choroby i zaburzenia psychiczne?
Aby postawić diagnozę lub określić zdrowie psychiczne psycholog_żka sprawdza głównie cztery obszary:
- Obecność obiektywnych objawów zaburzeń zdrowia psychicznego (na podstawie klasyfikacji), np. depresji, zaburzeń osobowości.
- Fakty o życiu np. sytuacja ekonomiczna, rodzinna, zawodowa, obciążenie stresem.
- Realizowanie zadań rozwojowych (np. młody dorosły do 35r.ż. ma zdolność do nawiązania bliskich relacji, usamodzielnienia się emocjonalnie i finansowo, podjęcia pracy; zna siebie i wie kim jest jako człowiek, umie odnaleźć się w społeczeństwie)
- Jak dana osoba rozumie swoją sytuację, jak do niej podchodzi, jakie emocje to w niej budzi, na co się skarży a co docenia.
…
Jak Ty widzisz swoje aktualne zdrowie psychiczne? Jak o nie dbasz? Podziel się w komentarzu 🙂
Pozdrawiam
Julia!
Bibliografia:
Mental Health Declaration for Europe. Facing the Challenges, Building Solutions.
Trzebińska, E. (2012). Ocena dobrostanu i zasobów w psychologicznej diagnozie zdrowia psychicznego. Czasopismo Psychologiczne, 18(1), 17-23.