Narcyzm jest potocznym określeniem narcystycznego zaburzenia osobowości. Jest to głębokie zaburzenie w tym sensie, że dotyczy całego funkcjonowania człowieka i rozwijało się przez wiele lat, a więc odwrócenie tego nie jest proste. Wymaga to długotrwałej psychoterapii, na którą prawdopodobnie nieliczni z tym zaburzeniem się zdecydują.
Ważne jest, by pamiętać, że cechy narcystyczne występują w postaci spektrum. Są osoby, które mają niskie natężenie tych cech, a są tacy co mają wysokie, ale jeszcze nie mówimy w ich przypadku o zaburzeniu. Nie spełnione są wszystkie wymagane kryteria. Cechy narcystyczne nie zaburzają większości obszarów życia. Ich zachowanie nie wpływa znacząco negatywnie na daną osobę i jej otoczenie, choć pewne trudności w relacjach mogą się pojawiać. Mówimy więc o tym, że ktoś ma cechy narcystyczne a nie zaburzenie narcystyczne.
Jak zachowuje się “narcyz” czyli osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości?
To co się wybija na pierwszy plan to zachowania demonstrujące pewność siebie, inteligencję, elokwencję, atrakcyjność fizyczną. Poczucie własnej wartości jest jakby “nadmuchane” przez czynniki zewnętrzne: wykreowany własny wizerunek i uznanie innych. Osoby patrzące z boku mogą uznać, że mniemanie o sobie jest zupełnie oderwane od rzeczywistości, jakby istniało jedynie w wyobraźni.
Możemy zauważyć tendencję do łamania reguł. Będzie to:
- lekceważenie własnych błędów,
- nieumiejętność przyznania się do błędu,
- narzekanie na innych,
- roszczeniowość,
- brak empatii,
- rywalizacja,
- demonstracja siły i dominacji,
- nadawanie sobie wyjątkowych uprawnień,
- manipulacje,
- wykorzystywanie innych,
- arogancka postawa,
- wyniosłość
Osoba z tym zaburzeniem oczekuje podziwu i doceniania. Jeśli tego nie otrzymuje interpretuje to jako wyraz zazdrości innych. Odsuwa się od osób, które jawią mu się jako “niewdzięczne”, “zazdrosne”, “niewarte by wchodzić z nimi w relację”. Szuka poklasku u osób “z wyższych sfer” do których uważa, że pasuje bardziej. Czasami przejawia zachowania agresywne (np. wyrzuty wobec innych za własne niepowodzenia) i bierno-agresywne (np. karanie ciszą).
Trudno jest mu odczytywać komunikaty innych, ze względu na nieumiejętność przybrania cudzej perspektywy. Człowiek pochłonięty jest myśleniem o sobie i interpretowaniem zdarzeń tak, jakby wszystko co się dzieje dotyczyło jego i to on większość tych zdarzeń wywołał. Sprawia wrażenie, że nic go nie rusza, niewiele go dotyczy, jednak w głębi pragnie, by wiele spraw kręciło się wokół niego.
Jakie są rodzaje narcyzmu?
Dotychczas sądzono, że występują dwa rodzaje narcyzmu:
- narcyzm niebaczny (wielkościowy), który charakterystyczny jest dla osób bardziej aroganckich, agresywnych, dominujących, nie zważających na opinię innych. Częściej przypisywany mężczyznom oraz
- narcyzm nadwrażliwy, charakteryzujący się większym zahamowaniem, doszukiwaniem się krytyki własnej osoby i utopijne wręcz pragnienie bycia “kimś”.
Ostatnie doniesienia klinicystów pokazują, że narcyzm wielkościowy ma kilka cech wspólnych z psychopatią. Są to niewrażliwość na ocenę ze strony innych i wykorzystywanie ich do realizacji własnych celów. Narcyzm jest więc raczej troską o to jak postrzegają nas inni. Kreowaniem swojego wizerunku, by odpowiadał pewnym wyobrażeniom o sobie i dążeniem do tego by inni oceniali nas jak najlepiej. Wszystko po to by stać się częścią elitarnej grupy (jakkolwiek rozumianej) i osiągnąć wysoki status społeczny.
Mężczyzna narcyz i narcystyczna kobieta
Potocznie przyjęło się, że częściej widzimy zależność “facet narcyz, facet egoista”. Zaburzenie to rzeczywiście częściej diagnozowane jest u mężczyzn. Przyczyn doszukuje się w czynnikach kulturowych. Według zachodniej kultury mężczyźnie bardziej przystoi prezentować pewność siebie, dominację, a w sytuacji odrzucenia lub niespełniania oczekiwań agresję. Ponadto kreuje się wizerunek mężczyzn jako tych niezależnych, którzy nie muszą zawsze stosować się do reguł i emanować empatią. Dodatkowo “powinni” znać swoją wartość i nie musieć aż tak bardzo zabiegać o aprobatę społeczną. Okazywanie uczuć nie zawsze jest wśród nich mile widziane, zupełnie niesłusznie.
Zobacz wpis: Dlatego nie powinniśmy określać emocji jako negatywne!
Kobiecy narcyzm również ze względów kulturowych jawi się odmiennie. Dominuje wyczulenie na reakcje innych osób i interpretowanie wszystkich zdarzeń jako wycelowanych w nią. Może to być nadwrażliwość na krytykę, doszukiwanie się podwójnego dna. Łatwo ją obrazić, wywołać poczucie wstydu i upokorzenia, nieśmiałość i sprowokować do trzymania się na uboczu. W tym wszystkim ważne jest jednak poczucie, że jestem ważnym elementem całego systemu i inni sobie beze mnie nie poradzą. To prowadzi do wyręczania innych i pomagania im po to by zostać należycie docenioną.
Skąd się bierze zaburzenie narcystyczne?
Dzieciństwo a narcyzm
Zalążki pojawiają się już w dzieciństwie, kiedy rodzice nie potrafią odpowiednio odzwierciedlać reakcji emocjonalnych dziecka, np. kiedy ono się śmieje, rodzice krzyczą, kiedy płacze, rodzic się śmieje. Dziecko uczy się, że lepiej jest dostosowywać swoje emocje do tego co widzi, a nie do tego co czuje. Oddala się więc od własnych emocji. Dorastając stopniowo nabudowuje swoją fasadę, którą może potem pokazywać innym (nie do końca zgodną z tym kim się czuje wewnątrz).
Następnie ta podstawa utrwala się przez wychowanie, kiedy rodzic pokłada w dziecku wielkie nadzieje, by ono realizowało jego aspiracje. Wymaga od dziecka by było chlubą. Albo dziecko samo zaczyna dostrzegać, że korzystniej dla niego jest dobrze się prezentować a ukrywać swoje przewinienia i wady. Prezentowanie siebie tak, by otrzymać pochwałę i odwrócić uwagę od swoich wad i błędów przynosi skutek. Dziecko jest doceniane i odpuszczane są mu przewinienia. Osoba zaczyna kalkulować co jej się opłaci a co nie, uczyć się pewnych zachowań, które przyniosą jej coraz więcej podziwu.
Co czuje osoba z zaburzeniem narcystycznym?
- W głębi dominują przekonania o tym, że jednak nie zasługuję na to co mam. Muszę więc się jeszcze bardziej starać, by ta fałszywa tożsamość nie obnażyła tego jak się naprawdę ze sobą czuję.
- Mam wątpliwości czy jestem wyjątkowy_a więc muszę pokazywać innym swoją wyjątkowość, by ją zobaczyli we mnie.
- Nie mogę ufać innym, bo zobaczą jaki_a jestem naprawdę. Najlepiej jak będę samowystarczalny_a i nie będę nikogo prosić o łaskę.
- Lepiej nie pokazywać swoich emocji, bo to zdradzi moją słabość.
- Mogę robić co chcę i nikomu się nie będę tłumaczyć.
- Wyjątkowi ludzie zasługują na wyjątkowe traktowanie poza przyjętymi regułami (inni będą mi iść na ustępstwa, bo jestem mądry, przystojny itd.).
- Jak ktoś mnie nie rozumie i nie docenia to jego strata, nie będę się z takimi jak on zadawać. Ludzie mojego pokroju by mnie na pewno zrozumieli, więc to problem z tobą a nie ze mną.
- Jak nie mogę osiągnąć czegoś na czym mi zależy, to na pewno kwestia zawiści innych, którzy chcieliby być na moim miejscu.
Czemu osoba zaburzona nie podejmuje terapii?
Osoby z zaburzeniem narcystycznym (podobnie jak z osobowością paranoidalną czy antyspołeczną) rzadko trafiają na terapię. Jeśli już to delegowane przez innych, np. żonę grożącą rozwodem. Trudne jest porzucenie mozolnie budowanej fasady i konfrontowanie się z głębokimi przekonaniami na temat własnej wartości. O wiele łatwiej jest karmić się wyobrażeniami na temat własnej wyjątkowości i tego kim się jest w wykreowanym przez siebie świecie. Jest to przykre stwierdzenie, ze względu na to, że osoba taka nie daje sobie szansy na to, by poczuć pełne szczęście i zadowolenie z siebie, bez lęku przed zdemaskowaniem.
Może też wynikać z trudności w określeniu co w takim razie jest prawdą, a co stworzonym przez siebie wygodnym światem, w którym czuję się dobrze. Osoba z narcystycznym zaburzeniem jest przekonana o swojej wyjątkowości i tym, że świetnie sobie ze wszystkim radzi. Nie czuje się “zaburzona” i niczego od innych nie potrzebuje, a już na pewno nie terapii, gdyż ona nie ma sobie nic do zarzucenia i uważa się za wzór do naśladowania.
…
Znacie przykłady zachowań wskazujących na cechy narcystyczne? Narcyzm jest często przedstawiany w filmach i serialach. Przychodzi mi do głowy postać Malfoy’a z Harrego Pottera, Wilk z Wall Street, Lee Young-Joon z koreańskiej dramy “What’s Wrong With Secretary Kim”. Tu znajdziecie inne przykłady filmów i seriali o narcyzmie. Ciekawa jestem co myślicie na temat tego zaburzenia. A może macie kogoś znajomego, kto ma diagnozę zaburzenia narcystycznego, albo tak się zachowuje?
Pozdrawiam
Julia!