Wkurzających Świąt spędzonych w toksycznej atmosferze. Tak chyba powinny brzmieć życzenia, które mają bardzo duże prawdopodobieństwo spełnić się w niektórych domach, gdzie panują zaburzenia komunikacyjne, alkoholizm, narkomania, przemoc i tym podobne problemy. Wiedzą to ci odważni, którzy zadecydowali, by wyłamać się z krzywdzących schematów, a mimo wszystko czują się bezradni i sfrustrowani, a może nawet przerażeni wizją powrotu „na stare śmieci” choć na dwa, trzy świąteczne dni.
Kiedy zbliżają się święta, stajesz się coraz bardziej poddenerwowana/y. Z wieloma sprawami się nie wyrabiasz, spóźniasz do pracy, co może być reakcją na to, że kolejny raz musisz wyjeżdżać i chcesz to odwlec jak najdłużej. Obserwując koleżanki ze studiów czy z pracy, sąsiadów, którzy odliczają dni, kiedy wrócą do domu rodzinnego, Ty ze łzami w oczach lub ściskiem w gardle mówisz do samej/go siebie, że nie chcesz jechać. Tobie od wielu lat święta nie kojarzą się dobrze i kończą się awanturą lub rzutem nerwicy.
Pisałam już podobny wpis na ten temat: Jak przeżyć Święta?. Jednak na taką sytuację rodzinną to nie pomoże, bo to są raczej porady na stereotypowego wujka gadającego o polityce i ojca przekrzykującego telewizor i pokazujące jak wydobyć ze świąt coś więcej. Nie nadaje się to jednak na „hardkorowe” problemy rodzinne. Czy da się coś z nimi jednak zrobić, żeby nie były aż tak trudnym wydarzeniem?
W Święta będzie po prostu… źle.
Nie ma co się oszukiwać, że tym razem święta odbędą się w cudownej, akceptującej atmosferze. Bardzo mi przykro, ale jeśli pochodzisz z rodziny, która jest przemocowa (w sensie fizycznym i psychicznym), (współ)uzależniona, kompletnie bez świadomości jakie konsekwencje przynosi ich zachowanie, to nie łudź się, że magiczną mocą zacznie rozmawiać z Tobą ludzkim głosem. Pomyśl ile razy próbowałeś/aś rozmawiać, tłumaczyć, prosić, grozić, wpływać na to by atmosfera była lepsza. Brałaś/eś sprawy w swoje ręce i nadal nic się nie zmieniło. Nie zawsze merytoryczne rozmowy na temat sytuacji domowej przynoszą korzyść. Ludzie generalnie mają silne mechanizmy obronne, które bronią przed odczuwaniem trudnych emocji i nie dopuszczają tego co jest zagrażające, w tym blokują inną perspektywę. A my możemy po prostu stracić cierpliwość po raz n-ty angażując się bezskutecznie, wystawiając na bycie mediatorem czy aktywnym uczestnikiem awantury.
Najgorszy świąteczny scenariusz
Pomyśl przez chwilę o tym co najgorszego może się w te święta wydarzyć. Co Cię denerwuje, smuci, rani? Zastanów się i przeanalizuj zachowanie każdego poszczególnego członka rodziny. Serio, nawet zrób tabelkę, w której wypiszesz co jest dla Ciebie szczególnie trudne w zachowaniu domowników. Nie chodzi o to, by wywołać efekt samospełniającej się przepowiedni i potem w nerwach wyrzucić „a nie mówiłam?!”. Celem jest odreagowanie emocji związanych z trudnymi zachowaniami członków rodziny przed świętami, by nie “zalały” w nieodpowiednim momencie.
Poradzenie sobie z tymi emocjami będzie skuteczniejsze jeśli przy każdym zachowaniu wypiszesz lub pomyślisz o tym skąd takie zachowanie się bierze Twoim zdaniem. Możesz też się zastanowić, dlaczego Ciebie to aż tak bardzo wyprowadza z równowagi. A potem co możesz z tym zrobić.
Przykład:
Słyszysz, że zaczyna się chamskie obgadywanie ciotki, której przy stole nie ma. Pojawia się tekst „po co mi ona tu w te święta potrzebna?!”. Czemu tak się dzieje? Być może wiąże się to z tym, że mówią to osoby, które nie potrafią się z innymi dzielić. Może ciągle musiały z innymi rywalizować. Mają poczucie, że całe ich życie to wypruwanie sobie żył. Jeśli są w sytuacji podziału majątku to zrozumiałe, że może boją się roszczeń spadkowych. W głęboko ukrytej psychice może być tak, że obawiają się, że są tak samo obgadywani za plecami. Dlatego widzą ciotkę jako zagrożenie, że rozpowie dalej to co się u nich dzieje. Postępują więc w myśl zasady “obrona przez atak”.
Co można z tym zrobić? Jedno wyjście to zdemaskować te osoby. Choć nie polecam wchodzić w dyskusję, jeśli nie chcesz szybko zakończyć wspólnych świąt. Drugie to na przykład słuchać szukając przesłanek potwierdzających Twoje przypuszczenia co do tego po co tą ciotkę obgadują. Nadaje to dystans emocjonalny. Skupisz się na “chłodnych” procesach poznawczych, czyli uważnym obserwowaniu i słuchaniu, myśleniu i analizowaniu.
Daj sobie przestrzeń do odetchnięcia
Kiedy trudno jest Ci znieść to co widzisz i słyszysz w każdej chwili możesz odejść na bok. Na przykład wyjść do łazienki czy na podwórko albo pójść na spacer. W tym czasie zrób ćwiczenie relaksacyjne. Może to być obserwowanie swojego oddechu bez modyfikacji albo ćwiczenie oddechowe. Jedno ze skuteczniejszych ćwiczeń oddechowych polega na tym by robić spokojny, półgłęboki wdech i dwa razy dłuższy wydech (powtórz 5-10 razy). Inny sposób to skanowanie ciała (skupienie się na odczuciach po kolei w każdym fragmencie ciała). Jeśli jesteś osobą, która dużo mówi sama do siebie, na głos czy w myślach, pomocna może być afirmacja. Polega to na powtarzaniu jakiegoś uspokajającego tekstu, np. „jest trudno, ale dobrze sobie radzę”. Z racji tego, że są święta, możesz również utrzymać klimat, poprzez nucenie kolędy lub popularnej radiowej piosenki. Skup się na melodii, którą dobrze znasz, usłysz ją w swojej głowie.
Stawiaj granice
Może jest jakaś osoba, która szczególnie wyprowadza Cię z równowagi, wiedz, że wolno Ci poczuć złość. Kiedy „zaczepia” w agresywny sposób np. poszturchując i prezentując uszczypliwe komentarze – możesz się zdenerwować! Pokaż, że to Cię złości. Powiedz o tym w dosadny sposób, np. “chcę spędzić święta w spokojnej atmosferze, a to co mi robisz, mnie wkurza, czy możesz przestać?”. Postawisz w ten sposób granicę i nie będziesz musiał/a tłumić w sobie złości. Dzięki temu jeśli dokuczają Ci objawy nerwicy, depresji i lęku, prawdopodobnie się obniżą.
Tu jednak warto zachować ostrożność, bo może być tak, że drugiej osobie właśnie o to chodzi, by wyprowadzić Cię z równowagi. Po co więc dawać jej satysfakcję? Lepiej odpowiedzieć spokojnie, choć stanowczo, zgodnie z zasadami Porozumienia Bez Przemocy (bardzo polecam ten sposób komunikacji!)
- „nie lubię być dotykana, czy możesz się trochę odsunąć?”,
- „rozmawiamy o polityce, a wolałabym porozmawiać o czymś przyjemniejszym, może opowiesz mi o…”
- „to jest twoja opinia, a ja mam swoje zdanie na ten temat, chcesz wiedzieć jakie?”
Zastosuj konstrukcję: zauważenie sytuacji + przedstawienie Twojej potrzeby + wyrażenie prośby.
Pamiętaj, że agresywna odpowiedź może rodzić większy opór i większą napastliwość drugiej strony. Nie warto iść tą drogą. Nie oznacza to, że masz być spokojna za wszelką cenę i ustępować. Masz prawo wyrazić swoje niezadowolenie i złość.
Perspektywa ma znaczenie
Jeśli podchodzisz do okresu świątecznego i wyjazdów do rodziny jak do zesłania na przymusową pracę terapeutyczną, resocjalizacyjną, opiekuńczo-zarządzającą. Pomyśl, że może warto spojrzeć na to jak na szansę obserwowania problemów psychologicznych w środowisku naturalnym czy darmowy staż psychologiczny za jakie normalnie płaci się sporo pieniędzy. Szansa brzmi lepiej niż kara 😉. Ile wniosków można wyciągnąć po takiej jednej obserwacji… Ty też możesz spróbować wcielić się w obserwatora, psychologa, socjologa. Jeśli takie profesje Cię nie “kręcą” pomyśl, że możesz być managerką/em i przyglądać się swojemu zespołowi jak nieudolnie ze sobą pracuje. Pomyśl kogo byś zwolnił/a i dlaczego? Jak wyglądałoby to wypowiedzenie z pracy? To zadanie wydaje się dość głupie, ale korzysta z techniki wizualizacji. Kiedy wykorzystamy nasze obrazy które wytworzymy w naszej głowie, nasza reakcja emocjonalna może się zmienić.
Obróć to w żart
Przywołaj sobie z pamięci jakąś śmieszną sytuację, która wiązała się z daną osobą, która Cię irytuje. Wyobraź sobie, że siostra znów pośliznęła się na śniegu jak szliście razem do szkoły, a tata zrzucił na siebie karton z ozdobami. Możesz też coś wymyślić i osadzić to w obecnej sytuacji, np. szwagier oblewa się barszczem kiedy zaczyna robić uwagi o tym, że ten kto ugotował ten barszcz nie nadaje się do gotowania.
Wyłącz się na chwilę, odetnij od sytuacji, by przypomnieć sobie w odwrotnej kolejności to, co się działo danego wieczora. Od ostatnich wypowiedzi i zdarzeń aż do pierwszych, które pamiętasz. Następnie obejrzyj sobie we własnej głowie to co się działo w przyspieszonym tempie. Tak jakbyś przeglądała film w Internecie.
To może dać nam po pierwsze chwilę odcięcia się od bieżącego problemu. Po drugie skupiamy się na treści i faktach (np. i babcia wtedy przyniosła pierogi), a nie na emocjach, które towarzyszyły tym wypowiedziom. A po trzecie, przyspieszone tempo daje nam poczucie, że to była tylko chwila tych nieprzyjemności. Myśl, że to spotkanie zaraz się skończy i każdy się rozejdzie. To ćwiczenie możesz zrobić też przed snem, żeby to co się wydarzyło nie „mieliło Ci się w głowie” uniemożliwiając zaśnięcie. Kiedy skupisz się na tym żeby przywołać zdarzenia w odwrotnej kolejności może to być pożyteczne ćwiczenie dla mózgu, bo trenujesz pamięć.
Nie próbuj zbawiać całego świata, ale zadbaj o swój własny świat.
To chyba najważniejszy, ale i najtrudniejszy punkt. Kiedy relacje rodzinne są na tyle złe i ze strony rodziny nie widzisz żadnych starań – daj sobie spokój. Szkoda Twojej energii życiowej. Lepiej skup się na tym, by wyciągnąć wnioski z doświadczeń jakie przyniosło Ci życie z nimi. Potem skoncentruj się na własnych planach życiowych. Najzdrowiej dla Ciebie będzie, kiedy ograniczysz kontakty do minimum. Nie musisz ich zrywać całkowicie. Są takie trudności, których nie pokonasz a wcześniej całkowicie się wypalisz. Pójdź na konsultację psychologiczną, jeśli sytuacja jest dla Ciebie trudna.
Może świat byłby lepszy, gdyby każdy potrafił być egoistyczny w zdrowy sposób. Być może wtedy potrafiłby komunikować innym swoje oczekiwania i dbać o własne granice. Jeśli jesteś dorosła nie musisz tam mieszkać ani nie musisz tam przyjeżdżać. Masz wybór co zrobić ze swoim życiem. Może ciężko podjąc decyzję w tej chwili, ale pomyśleć o tym co dalej, jak się usamodzielnić. Ty jesteś odpowiedzialny za swoje samopoczucie i obiecuję Ci, że nikt inny o to nie zadba.
Polecam Ci bardzo podjąć psychoterapię, aby uprzątnąć swoją przeszłość. Jest to długi i trudny proces, ale warto podjąć wyzwanie w trosce o swoje zdrowie i spokój. Pomoże to poukładać się emocjonalnie, dowiedzieć się czego się chce i jak budować lepsze relacje z innymi.
A co z tymi, którzy żyją w takich warunkach?
Życie z kimś kto stosuje przemoc, jest uzależniony, najczęściej jest huśtawką nastrojów. Są momenty kiedy jest względnie dobrze, a są takie kiedy trudno jest funkcjonować. Te lepsze momenty warto wykorzystać, by trochę odpocząć, zrobić jakąś drobną rzecz dla siebie i starać się stawiać konsekwentnie granice w kontakcie z rodziną.
Kiedy atmosfera robi się trudna, zadbaj o izolację od sprawcy. Jeśli nie jest to możliwe konsekwentnie apeluj o to, by zachowywał się z szacunkiem. A jeśli sytuacja jest dramatyczna, nie wahaj się zadzwonić pod numer alarmowy 112, nim stanie Ci się krzywda.
Możesz także zgłosić swoją sytuację online, korzystając z tej strony: https://www.facebook.com/rumiankiibratki. To jedyny tego typu sposób, niewzbudzający podejrzeń. (Nie)zwykły sklep z kosmetykami przyspieszającymi gojenie ran i łagodzącymi podrażnienia 😉
Pomocne są także telefony zaufania:
- Niebieska linia dla osób w kryzysie emocjonalnym i doświadczających przemocy domowej, o numerze 22-66-87-000 lub 116 123;
- Pomoc dla dzieci i młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, całodobowy telefon zaufania o numerze 116 111.
Ustal dla siebie plan bezpieczeństwa. Pomyśl kogo i jak poinformujesz o tym, że u Ciebie jest źle. Może to będzie sąsiadka, koleżanka, które w Twoim imieniu będą mogły wezwać policję lub przyjechać po Ciebie, kiedy będziesz musiała uciekać z domu. Umów się na jakąś formę znaku, że to właśnie ten moment. Przygotuj zawczasu najpotrzebniejsze rzeczy w jednym miejscu, ustal też drogę wyjścia z mieszkania i plan dokąd pójdziesz.
…
Mimo tak trudnych relacji, awantur, niedomówień, aktów przemocy, które wydarzały się do tej pory, życzę Ci, aby te święta były jednak bardziej spokojne niż poprzednie.
Julia.